ÂKWA TÎ SËWÄ TÎ BÊFIO

Bêfio ayeke kä kôbe na galâ. Wâlï tî lo ayeke fa mbëtï na âmôlengê tî lo na da. Wâlï sô ahinga tî fa mbëtï mîngi ! Nî laâ sï âmôlengê tî lo kûê ayeke dîko na asü mbëtï nzönî. Taâ tî mbênî môlengê nî sô ïrï tî lo Privat, sô hïngängö ndo äpëe !

Mbênî lâ, âmolengê tî wâlï nî ayeke gue na galâ, avo kôbe. Mamâ tî âla afa töngönî na âla ; âla yeke manda nî nzönî lâkûê. Töngana âla te kôbe nî awe, âla yeke fü bongö. Sô kûê ayeke mamâ tî âla laâ afa na âla Âmôlengê tî wâlï sô ahînga yê sô aîri kodë-kua tî töngö-yê, ndâli tî mamâ tî âla.

Âdu tî âmôlengê tî kôlï nî, âla yeke sâra kua kûê : âla yeke tö ngû, âla tö ngâ kôbe töngana âîtä tî wâlï nî. Na lâpôso âla yeke gue tî gi susu na yângâ tî bale Ûbangî.

Tiré de : Ë manda tî tene Sängö  - Paul Komessé - 1990

MBÏ NGÂ, MBÏ ÎNGA MBËTÏ !

Âla tene : mbï înga yângâ tî munzû pepëe, mbï înga mbëtï pëpëe, mbï mä farânzi pëpëe, wala na angelëe, wala na pûra, wala na arâbu, mbï înga yê pëpëe !

Mawa na âla !

Mbï ngâ, mbï înga mbëtï : mbï tene Sângö nzönî ; mbï sü tënë tî bê tî mbï na yângâ tî Sängö ; mbï dîko bûku na âmbëtï tî Sängö sô asü nî kûê na Sängö ; mbï sâra kônde na Sängö ! Mbï kûê, mbï înga mbëtï !

Mbï înga ködörö tî mbï ayeke na bê-afrîka ; ndâli nî laâ aîri Rëpüblîki tî Bê-Afrîka. Âködörö sô anguru lo ayeke Tyâde, Zaîri, Kongöo, Sudäan, na Kamerün.

Mbï înga köngö tî ködörö tî mbï ; wüngö tî âzo alêngbi kûtu otâ na ndâmbo. Âkötä ötö tî Bongo na mbâgë tî Sudäan, Yadë na mbâgë tî Kamerün, gbakô tî âpendere këkë, kötä ngonda tî âpendere nyama.

Ûbangî, Löbâye, Ûwâme, Wäkä, Kotöo, ayeke âkötä bale sô asua na Bê-Afrîka : mbï înga !

Mbï înga mosoro ndê ndê tî Bê-Afrîka : wîn tî Damaräa, diamäan na lörö tî Bria, Berberatïi na Boda, yäkä tî kâwa na sêse tî gbakô, tukîa na sêse tî pêrë, gozo, kârakö, sindi, alêngbi ndo kûê !

Yê sô kûê, mbï înga, ngbanga tî sô mbï kûê mbï înga mbëtï na yângâ tî Sängö !

Enoch KOTA-GUÉNÉYORA - Linga nömörö 3 - Nze tî Ngubë - Ngû 1981

Yângâ tî ködörö ayeke mbênî mosoro tî ködörö. Na nî-mvenî sï âwaködörö nî ayeke tene tënë tî yê sô kûê ayeke wara âla na ndö tî gîgî. Na nî ngâ laâ sï âla lîngbi tî manda sêndâ tî gîgî. Na nî ngâ laâ âmbâ tî âla âzo ayeke hînga âla töngana halëzo ôko. Sô töngasô, yângâ tî ködörö ayeke mâi ka lâkûê töngana âwatënëngö-nî ayeke sâra kua na nî bï na lâ na ndo kûê sô âla yeke daä. Yângâ tî sängö ngâ ayeke mâi bîanî, töngana âyângâ kûê tënë tî sô âzo mîngi ayeke tene nî, ayeke sâra kua na nî na yâ tî ândö ndê ndê ahön tî kôzo.

Na yâ tî ângû tî 1910, âwambëtï ayeke tene tënë tî sängö gï töngana "yângâ tî garâ". Agä tî sï na ângû tî 1950, tënë tî Nzapä amû ndo kûê na Bêafrîka na yângâ tî sängö. Na pekô tî Kötä Lïngö Vatikän II (1966) âfinî mbupa mîngi asï na yâ tî sängö tî âDanzapä. "Yingö-Gbïä" atomba "Saint-Esprit"; "Sainte Marie" azîa ndo na "Marî wamokondo", töngasô ague na nî (tgn).

Sô sängö tî âzo tî Nzapä nî ayeke mâi pendere töngasô, âzo tî Bangî mîngi agä tî hînga atene âla lîngbi tî tene sängö pendere sân tî woza yâ nî na farânzi ahön ndö nî.  Sï âla tö tî kasa âwagôsînga tî dasînga tî Bangî sô ayeke tene : "Président tî République Centrafricaine, Son Excellence Dâûda Ndâkö, ayeke sâra tournée na yâ tî â-préfectures tî Est", sï âla bâa tî âla atene sô sängö laâ ânï tene sô. 

Na pekô nî âwagôsînga nî atï na terê tî sängö amanda nî ngbi ngbi ngbi ahînga nî mbîrîmbîrî, sï âla sïgî na gbâ tî âfinî mbupa tî sâra na kua tî âla na lêgë nî. Âdu fadësô laâ kâ âla tene: Gbïä tî Ködörösêse tî Bêafrîka, Tömokönzi Dâûda NDâkö ayeke simba na yâ tî âgbeködörö tî âkömändâ-kötä tî tö. Sô laâ a lîngbi tî îri nî sängö bîanî. Na mängö-nî lâkûê lâkûê na dasînga, âzo kûê atö tî hînga âfinî mbupa sô kûê, sï sängö tî âla ngâ amâi hîo. Angbâ gï tî manda süngö-nî na mbëtï.

Na mbâgë sô ngâ, sängö amâi mîngi. Kôzo nî na ngû tî 1984 sô Gbïä André Kolingba amû tömbëlä  tî fa mbîrîmbîrî lêgë tî süngö-sängö na nî, âzo ayeke sû sängö kîrîkiri, me na müngö pekô tî süngö-farânzi. Âmänabê na âkätölîki ayeke gbugburu terê tî âla na süngö sängö nî ndê ndê tîtene âzo awozangbi âla pëpe :

Kätölîki :  "Tèrè a ounzi a soussou ni koué"

Mänabê : "Tèré a woundji assoussou ni kwé"

Tî fadësô :  Tere ahûnzi âsusu nî kûê

Ngbêreyê sô mbîrîmbîrî süngö-sängö nî asîgî awe sô, gbâ tî ândokua na âwasüngö-mbëtï mîngi amû pekô nî, sï asîgî na âbûku mîngi na nî na yângâ tî sängö. Me sô kûê sô, ayeke du ânde gï pâmba töngana a fa sängö na yâ tî âdambëtï tî Bêafrîka kûê mobimba pëpe. Me tîtene sängö agä taâ nzönî yângâ tî fängö mbëtï kûê na nî (atâa gï na âkôzo kuru tî fängö-mbëtï), fôko lo wara gbâ tî âfinî mbupa sô alîngbi na fängö-mbëtï nî sô kûê sï.

Ndâli nî laâ âwasêndâyângâ tî Bêafrîka kûê ayeke sâra kua mabôko na mabôko tîtene asîgî na âmbupa sô kûê, sï âmôlengê tî ködörö tî ë alîngbi gbândä tî manda mbëtï na yângâ tî ködörö tî âla-mvenî, töngana sô âmbâ tî âla ayeke sâra na yâ tî mîngi tî ândepandäa ködörö tî ndögîgî mobimba.

M. DIKI-KIDIRI

Lêndo : http://sango.free.fr